چگونه انتقاد کنیم؟

در پاسخ به این پرسش که “چگونه انتقاد کنیم؟” ابتدا لازم است تعریفی از واژه انتقاد داشته باشیم و سپس نسبت به فواید و راهکارهای مناسب جهت بیان انتقاد خود بپردازیم.

انتقاد یعنی چه؟

در فرهنگ عمید، “انتقاد” به معنی بحث کردن درباره مقاله یا کتاب بطوری که خوبی‌ها و بدی‌های آن آشکار شود.

امروزه انتقاد به معنای تبادل اطلاعات، بروزرسانی اطلاعات و تبادل راهبردهای یاددهی است.

و این تبادل، موقعی مؤثر است که دل‌به‌دل باشد نه زبان‌به‌زبان .

همانطور که گفته شده:

“آنچه از دل برآید، لاجرم بر دل نشیند.”

ریشه انتقاد، از “نقدکردن” است. پس صرفا برای بیان بدی‌ها و زشتی‌های یک کار یا چیزی نیست بلکه به معنای بررسی خوبی‌ها و بدی‌های یک کار است.

انتقاد حس بدی نیست و با بررسی آن اطلاعات‌مان زیاد می‌شود، بروز می‌شود و کلی چیزهای جدید یاد می‌گیریم.

نحوه برخورد صحیح با انتقاد

هنگامی که از ما انتقاد می‌شود یا ما از کسی انتقاد می‌کنیم، اولین کار این است که ارزش یا عزت‌نفس خودمان و دیگری را زیر سوال نبریم.

ممکن است کارمان صحیح نباشد، خوب نباشد اما خودمان بد نیستیم. درک موقعیت شخص مقابل هم مهم است.

ممکن است کار یا رفتارش خوب نباشد اما خودش آدم بدی نیست. وقتی با این دید به انتقاد نگاه کنیم دیگر حس بدی از انتقاد نداریم چون کار، رفتار و عمل‌مان مورد بررسی قرار می‌گیرد نه شخصیت‌مان.

دومین موردی که باید به آن توجه کنیم این است که ببینیم انگیزه و هدف طرف مقابل از انتقاد چیست؟ سالم است یا عصبی است؟

اگر انگیزه اش سالم است، پس خود آن فرد، رفتارش باید الگو باشد.

ولی اگر عصبی است و هدفش کوباندن طرف مقابل است ، در واقع با انتقاد می خواهد احساس حقارت خودش را به دیگری منتقل نماید. در این صورت این شخص یا ناآگاه است یا بیمار که باید دلمان برایش بسوزد و درکش نماییم و در عین حال باید خودمان را افشا کنیم به نحوی که این افشاگری همراه با درک همدلانه باشد.

بهترین جمله ای که می توانیم در این مواقع به زبان بیاوریم این است:

“از شما متشکرم درباره اش فکر می کنم”

تا دیگر موضوع کش پیدا نکند و بعد خودمان، کار و رفتارمان را مورد انتقاد قرار دهیم.  یعنی سعی کنیم خوبی‌ها و بدی‌های کار خودمان را ببینیم بدون اینکه ارزش خود را زیر سوال ببریم.

درواقع، نقدکننده و منتقد خودمان باشیم.

پس چه انتقادکننده باشیم، چه انتقادشونده، برخورد سالم این است که خود و یا شخص مقابل را راهنمایی کنیم و به سمتی که بدانیم چه چیزی صحیح است هدایتگر باشیم.

اگر عزت نفس و یا مشکلات مادی و معنوی طرف مقابل را در نظر نگیریم، مثل این است که در انباری بخواهیم در تاریکی دنبال چیزی بگردیم، احتمال شکستن چیزهای دیگر هم وجود دارد پس باید او را به سمتی برانیم که خودش متوجه اشتباهش شود و بفهمد چه چیزی صحیح و درست است.

نکته بسیار مهم:

“انتقادی سازنده است که در خفا به شخص گفته شود نه در جلو دیگران. “

در نهایت باید به طریقی رفتار نماییم که بعد از انتقاد دوستی و محبت بین‌مان برقرار باشد. اگر نمی‌توانیم بهتر است این کار را نکنیم.

اگر متوجه خوبی‌ها و بدی‌های کارمان باشیم، دیگر نه ارتباطمان با خودمان بد می شود نه با طرف مقابل.

امام صادق (ع) فرموده اند:

“بر در اسرار این دنیا قفل بزرگی زده اند و کلید گشایش این قفل بزرگ پرسش کردن است.”

کار مهم دیگری که می توانیم انجام دهیم، پرسش کردن در مورد چند و چون انتقاد است. بعنوان مثال می توانیم بپرسیم:

آیا منظورتان را درست فهمیدم؟ شما این را می‌گویید؟ و در واقع استنباط خود را بیان کنیم.

راه بهتری به نظر شما می‌رسد؟ می‌توانید راهنمایی کنید؟ مثال بزنید.

آیا تجربه مشابهی داشته‌اید؟ آیا عملا با این موضوع برخورد داشته‌اید؟ می‌توانید به من کمک کنید؟

با بیان این سوالات بر تجربه خود می‌افزاییم و باعث می‌شویم که اطلاعات مان بیشتر شده و بدین‌ترتیب می‌توانیم نتیجه‌گیری بهتری داشته باشیم و نهایتا به یادگیری ما کمک می‌کند.

انتقاد سازنده چه فوایدی برای ما دارد؟

اطلاعات‌مان زیاد می شود.

حضرت محمد (ص) می فرمایند:

“عالم کسی است که علم دیگران را بر علم خودش بیافزاید.”

پس وقتی که انتقاد سازنده‌ای از ما می‌شود، اطلاعات ما زیاد می‌شود.

مسائل را از ابعاد مختلف و جوانب دیگر می‌سنجیم و بدین ترتیب دیدگاه‌های مختلفی نسبت به موضوع پیدا می‌کنیم و اطلاعات‌مان بروز می‌شود.

مثلا قبلا می‌دانستیم که دستمان با آتش سیگار می‌سوزد، اما اکنون متوجه شده‌ایم که با هیپنوتیزم بدون اینکه آتشی را به دستمان نزدیک کنیم، این کار صورت می‌پذیرد پس نتیجه می‌گیریم که اطلاعات اولیه ما اشتباه نبوده بلکه این موضوع ابعاد جدیدتری پیدا کرده و اطلاعات ما بروز شده است.

هنگامی که انتقادپذیر باشیم، مهارت نظارت بر خودمان که شامل ارزشیابی، قضاوت خودمان و اینکه چه بهتر بود می‌کردم را بدست می‌آوریم.

وقتی که برخورد مثبت با انتقاد را یاد بگیریم، نه تنها مشکل فعلی‌مان حل می‌شود بلکه یاد می‌گیریم که در مقابل موارد مشابه دیگر چه کار کنیم و همه اینها از خوبی‌های انتقاد است.

با همه این توضیحات، چرا انتقادکردن درد دارد و دردناک است؟ و افراد معمولا خود را سانسور می کنند و خود را افشا نمی کنند؟

چون همه ما انسان‌ها نیاز به محبت و تایید شدن داریم و فکر می‌کنیم اگر خود را افشا کنیم یا از کسی انتقاد کنیم آن جایگاه امن و دوست داشتنی را از دست خواهیم داد و دیگر روابط خوبی با دیگران نخواهیم داشت.

اصولا برچسب زدن به خود و دیگری، سرزنش کردن یا اینکه حقارت خود را به دیگران نسبت دادن، کار درستی نیست و به همین دلیل در کلاس‌های خودشناسی هم اکیدا گفته می‌شود که از یکدیگر انتقاد منفی نکنید.

چون همیشه بخصوص برای افراد تازه وارد، ترس از ترد شدن و زیر سوال رفتن وجود دارد و افراد نمی توانند خود را براحتی افشا نمایند و این باعث می شود که از خود واقعی‌شان دور شوند و خود آیده‌آلی‌شان را پرورش دهند.

وقتی مورد انتقاد منفی قرار بگیریم، انگیزه‌ خود را برای پیشرفت از دست می دهیم. همانطور که می دانید ما برای رشدمان به عزت‌نفس احتیاج داریم و باید در جهت تقویت آن تلاش کنیم.

از همه مهم‌تر اینکه شخص برای خودکاوی به خودشناسی رو می آورد  نه  برای دیگرکاوی. پس اگر هم کسی برایمان درددلی کرد و از مشکلاتش حرفی زد فقط باید شنونده باشیم، برچسب منفی به او نزنیم، خوار و حقیرش نکنیم. ضمنا دلیلی ندارد که بخواهیم برای دیگران نسخه بپیچیم چون ما که روانشناس نیستیم.

با آگاهی یافتن از نحوه صحیح برخورد با انتقاد رفته رفته می آموزیم که همدیگر را بهتر درک نماییم و تلاش کنیم تا به خود و دیگران آفت ندهیم.

راهکارهای پیشنهادی برای یک انتقاد سازنده:

تمرین های عملی که ما را برای یک انتقاد سازنده کمک می نمایند شامل:

• شرطی زدایی ۶ آفت دوستی:

یعنی ندادن سه “ت” منفی و سه “م” منفی مانند:

تحقیر، تحکم و تحمیل، ملامت ، مخالفت و مچ گیری

و یادآوری و تکرار این عبارت تاکیدی که:

به محض برخورد با این شش آفت، متبسم و مهربان‌تر می‌شوم.

تمرین تصویر ذهنی مثبت:

بدین‌معنی که از خود بپرسیم : در برخورد با انتقاد منفی چه بهتر بود می‌گفتم؟ و چه بهتر بود می‌کردم؟

این تمرین باعث می شود که در موارد مشابه دیگر آمادگی لازم و برخورد صحیح با هرگونه انتقادی را داشته باشیم.

تمرین تولرانس:

به ما کمک می‌کند که آستانه تحمل خود را بالا ببریم و در مقابل حرف و عمل دیگران صبورتر باشیم و فورا عکس العمل نشان ندهیم و  ضمن حفظ آرامش خود، برخورد عاقلانه و مثبت تری از خود نشان دهیم.